آسیبشناسی تبلیغ از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی (بخش پایانی: آسیبهای نهادی)
در یادداشتهای پیشین مبتنی بر بیانات رهبرمعظم انقلاب به چندین نوع از آسیب در حوزه تبلیغ دینی پرداخته شد. آسیبهایی که ناظر به نگرش، دانش و روش مبلغان در تبلیغ بوده است. با این همه، فراتر از این دستهبندی، از مجموع بیانات رهبر معظم انقلاب میتوان لایه دیگری از آسیبها را نیز استخراج کرد؛ لایهای که نه متوجه فرد مبلغ، بلکه ناظر به «نهادها، سازوکارها و ساختارهای رسمیِ متولی تبلیغ دینی» است.
۱. فقدان ساختار و سازوکار مطلوب در شناسایی، آگاهیبخشی و مقابله با آسیبهای تبلیغی
یکی از آسیبهای بسیار مهمِ ناظر به نهادها و متولیان امر تبلیغ، فقدانِ ساختار و سازوکار مطلوب برای شناسایی، آگاهیبخشی و مقابله با آسیبهای تبلیغی است. متأسفانه عمدتاً مبلغان دینی هنگام حضور در مناسبتهای گوناگون در یک منطقه تبلیغی، شناخت کافی از آسیبهای مختلف آن منطقه ندارند. این مسئله موجب شده است که در موارد متعدد، مبلغان به موضوعاتی بپردازند که معطوف به آسیبهای واقعی آن مناطق نیست. بدیهی است نهادهای متولی باید در سطح کلان، ساختار و سازوکاری مناسب برای شناسایی آسیبهای فرهنگی و اجتماعی مناطق تبلیغی طراحی کنند و سپس در چارچوب یک فرایند برنامهریزیشده، مبلغان دینی را از اینگونه آسیبها آگاه سازند. افزون بر این، نهادهای تبلیغی موظفاند هرگاه آسیبی را در عرصه تبلیغ مشاهده کردند با آن مقابله کنند. برای نمونه، یکی از آسیبهایی که رهبر معظم انقلاب از دفتر تبلیغات اسلامی مطالبه کرده و آن را بزرگترین خدمت به اسلام دانستهاند، «ریشهکن کردن مبلغان جاهل در عرصه تبلیغ» است.[۱]
۲. عدم وجود سامانه جامع تجربهنگاری تبلیغی
بخش قابلتوجهی از میزان موفقیت مبلغان دینی مبتنی بر تجربههای تبلیغی سایر مبلغان است. گرچه در این زمینه اقدامات و تلاشهای قابل تحسینی از سوی نهادی ذی ربط انجام شده است، اما نهادهای متولی بهآن اندازه که شایسته و لازم است برای احصای تجربههای میدانی و طبقهبندی منظم و علمی آنها اقدام نکردهاند. یکی از مطالبات رهبری از نهادهای تبلیغی و از خودِ مبلغان آن است که تجربهها و روشهای تبلیغی بهصورت گسترده میان مبلغان تبادل شود.[۲] اینکه امروز اگر یک مبلغ بخواهد در یک منطقه تبلیغی حضور پیدا کند، سامانهای وجود ندارد که بتواند از طریق آن از تجربههای تبلیغی دیگر مبلغان که پیشتر در آن منطقه حضور داشتهاند یا اکنون حضور دارند، بهرهمند شود نشانه و گواه بر صحت مدعای گفته شده است.
۳. بیتوجهی به گفتمانسازی
آسیب دیگری که تا حدّ زیادی به نهادهای تبلیغی مربوط میشود، فقدان اهتمام لازم به گفتمانسازی دینی در جامعه است. تردیدی نیست که برای رشد اندیشه و معرفت دینی در جامعه باید گفتمانسازی صورت گیرد. گفتمان به معنای «همهگیر شدن یک معرفت در جامعه» است. [۳] با این حال، آنگونه که شایسته است برای جریانسازی و گفتمانسازی آموزههای دینی در جامعه برنامهریزی و تدابیر لازم اتخاذ نشده است.
۴. عدم اهتمام لازم و کافی علمای دینی در تامین مبلغ
یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب از علمای دینی در مقوله تبلیغ دینی ایجاد ارتباط مستمر و مؤثر با مرکز مدیریت حوزه علمیه قم برای تأمین مبلّغان مورد نیاز در مناطق مختلف کشور است. ایشان در یکی از بیانات خود خطاب به اعضای خبرگان رهبری میفرمایند:
این روحانیان باید بلند شوند، بیایند به مراکز حوزهها – قم یا حتی مشهد و جاهای دیگر – و به هر زحمتی هست؛ به هر وسیلهای که هست؛ با هر کیفیتی هست، مدیریت حوزه را ببینند، کسانی را ببینند و افرادی را جمع کنند و ببرند. این، جزو کارهای واجب و لازم است. اگر شما این کار را نکنید، چه کسی انجامش میدهد؟[۴]
با وجود چنین تأکیدی از سوی رهبر معظم انقلاب، متأسفانه در برخی مناطق شاهد عدم اهتمام کافی برخی از بزرگان دینی در زمینه تأمین مبلّغ برای شهرها و روستاهای مشاهده میشود.
جمعبندی
بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب، افزون بر آسیبهای ناظر به نگرش و روش مبلغان، بخش مهمی از آسیبهای تبلیغ دینی متوجه نهادهای متولی این عرصه است. مهمترین آنها عبارتاند از: فقدان ساختار مؤثر برای شناسایی و مقابله با آسیبهای تبلیغی، نبود سامانه جامع برای تبادل تجربههای تبلیغی، بیتوجهی به گفتمانسازی دینی، و عدم اهتمام برخی علمای دینی در تأمین مبلّغان مورد نیاز مناطق. این موارد نشان میدهد که اصلاح و بهبود ساختارهای رسمی تبلیغ در راستای تحقق تبلیغ طراز تمدنی ضرورتی جدی و انکارناپذیر است.
حجتالاسلام رضا احمدی
[۱] بیانات در دیدار با اعضای مرکز آموزشهای تخصصی تبلیغ. ۲۰/۰۱/۱۳۷۵.
[۲] بیانات در دیدار ائمه جماعات مساجد استان تهران. ۰۴/۰۸/۱۳۷۳.
[۳] بیانات در دیدار با جمعی از طلاب و روحانیون. ۲۲/۰۹/۱۳۸۸.
[۴] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱.
