دین اسلام را به قرآن و سنت می شناسند. حوزه علمیه را نیز نماد دین به شمار می رود، با این وجود قرآن و حدیث هنوز جایگاه خود را در میان دروس حوزوی آنگونه که باید باشد نیافته است. این مسئله یک آسیب جدی به شمار می رود و مشاهده شده است که طلاب با اینکه سطوح عالی حوزه را طی کرده اند اما هنوز با قرآن و حدیث انس لازم را نگرفته اند. ناظر به همین آسیب مقام معظم رهبری می فرمایند:

«در کلیه سطوح آموزشی، قرآن به عنوان برترین مشعل هدایت مورد استفاده قرار گیرد.»^[۱]

«در برنامه‌ی کاری طلاّب باید حدیث وارد شود. طلاّب بایستی با حدیث آشنا شوند؛ باید با «کافی» آشنا شوند؛ با کتابهای حدیثىِ مشخّصی آشنا شوند. خواندن کلمات ائمّه برای ما لازم است. به برکت مطالعه‌ی کلمات ائمه‌ی هدی علیهم‌السّلام و نیز نهج‌البلاغه، بسیاری از فکرهای عالی در ذهنها می‌جوشد.»^[۲]

توقع طلاب قبل از ورود به حوزه های علمیه این است که متون آموزشی مزین به آیات و روایات باشد و دروس حوزه بر محور آیات و روایات باشد حال آنکه اینگونه نیست و به همین دلیل یکی از سوالات پر تکرار از طرف طلاب این است که این کتاب ها به چه کاری می آید و چه کاربردی دارد در صورتی که اگر متون درسی بر محور آیات و روایات تدوین شود این آسیب را نخواهد داشت.

حجت الاسلام روح الله راسل، محقق و پژوهشگر علوم دینی، می گوید:

«در مباحث مربوط به قرآن و حدیث، هرکجا مدیری به این معتقد بود که قرآن و حدیث ضرورت است، اتفاقات بزرگی افتاده است.  باید به این برسیم که قرآن و حدیث همچون کلام، فقه و اصول و …. برای طلاب ضرورت دارد تا در بطن برنامه های حوزه وارد شود. یکی از نکاتی که طلاب در درس خارج بدان می پردازد تاکید بر بحث قرآن و حدیث است و می بایست از کتب علمی فراتر رفت زیراکه اگر طلاب فقط با کتاب علمی سرو کار داشته باشد، رشد کمی خواهند داشت و  آن تهذیب و ملامت گری درونی و قوه مراقبه در وجودشان شکل نمی گیرد.»[۳]

حجت الاسلام عادل محسنی استاد حوزه علمیه تهران با اشاره به ضرورت اهتمام حوزه‌ها به علوم و معارف حدیثی، می گوید:

« متأسفانه بحث علوم حدیث،روش فهم صحیح روایات، و بحث علوم قرآنی و تفسیر در حوزه‌های علمیه کم‌رنگ هستند، و به عنوان دروس جنبی در حوزه‌های علمیه ارائه می‌شوند و در اکثر حوزه‌ها بدون تشکیل کلاس درس اقدام به گرفتن امتحان می‌کنند بدون اینکه طلبه تسلط کامل،صحیح و درستی از این دروس پیدا کند. در حالی که اساس مباحث اخلاقی، کلامی، فقهی، اجتماعی، اقتصادی و نظایر این مسائل در همین احادیث اهل بیت(علیهم‌السلام) ذکر شده است ولی متأسفانه از تبیین و تدریس درست علوم حدیث در حوزه‌ها غفلت شده است..»[۴]

رهبر انقلاب در بیانیه حوزه سرآمد نیز به این مسئله اشاره کرده و می فرمایند:

«برنامه‌های درسی حوزه به گونه‌ای نوشته شود که فقه روشن‌بین و پاسخگو و به‌روز، و البتّه فنّی و متّکی به شیوه‌ی اجتهادی، همراه با فلسفه‌ی روشن و دارای امتداد اجتماعی و صاحب‌نظر در شاکله‌ی زندگی جامعه، در کنار دانش کلام رسا و استوار و دارای قدرت اقناع، به وسیله‌ی استادان ماهر تدریس شود و این هر سه در پرتو فهم قرآن و درسهای تفسیر، جلا و نورانیّت و عمق یابد.»^[۵]

از باب مثال در متون آموزشی فقه باید وسائل شیعه به گونه ای محوریت پیدا کند که پس از آموزش یک دوره فقه روایات وسائل الشیعه نیز دیده شود و همینطور در کلام و عقاید نیز باید به گونه ای کلام و عقاید ارائه شود که کتاب ارزشمندی همچون التوحید شیخ صدوق دیده شود همینطور در سایر متون درسی باید آیات و روایات محور قرار بگیرد تا طلاب احساس کنند در حال تحصیل و آموزش کتاب و سنت هستند و کلام بزرگانی مثل فقها و متکلیمن و فلاسفه در حقیقت شرح بر این کلمات نو رانی بوده و حاشیه ای بر این معارف هستند. اگر این مهم اتفاق بیافتد انگیزه طلاب را برای یادگیری نیز افزایش می دهد.

در برخی متون درسی و  آموزشی نیز می توان مثال های کاربردی از آیات و روایات ارائه داد تا علاوه بر به دست آوردن مهارت لازم، طلاب احساس بی فایده بودن درس را نداشته باشند مانند درس منطق و ادبیات عرب که برای کاربردی کردن آنها می توان از شاهد مثال های زیادی از آیات و روایات بهره گرفت.

در تدوین متون جدید چه فقه و چه اصول و علوم عقلی باید توجه بیشتری به آیات و روایت بشود علاوه بر اینکه لازم است متون مستقلی درباره قرآن و حدیث به رشته تحریر درآید مانند علوم قرآنی و تفسیر و درایه و تفسیر و حدیث؛ اگرچه در این زمینه اجمالا کارهایی انجام شده است ولی با توجه به اهمیت قرآن و حدیث باید این دو به عنوان متن اصلی مورد توجه قرار بگیرند نه به عنوان متن جنبی که چندان مورد توجه طلاب نیست. در رابطه با این پیشنهاد گفتنی است که تحقق مصوبه ۱۰۹۹ شورای عالی حوزه‌های علمیه به تحقق این پیشنهاد کمک شایانی می‌کند؛ عنوان این مصوبه (نظام جامع آموزش حوزه‌های علمیه) است که در بند ۴ بخش «ارزشهای اساسی» آن تاکید شده است: «محوریت ثقلین، قرآن و اهل بیت‌ (ع) در تفقه در دین»؛ همچنین در در دیگر بخشهای نظام جامع آموزشی، اینگونه تاکید شده است: «تولید منظومه‌های فکری منسجم و معتبر بر پایه معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) و روش‌های تحقیقی اجتهادی» و « ۷۶) توسعه مباحث قرآنی و حدیثی در برنامه‌های آموزشی.»؛ همچنین بند ۷۶ از اهداف کلانِ نظام جامع آموزش حوزه های علمیه بر  «توسعه مباحث قرآنی و حدیثی در برنامه‌های آموزشی» تاکید شده است.^[۶]

همچنین در بخشی از مصوبه ۱۰۷۶ شوراهی عالی حوزه‌های علمیه، اینگونه تاکید شده است: « معاونت آموزش حوزه‌های علمیه نسبت به اجرای سرفصل‌های قرآنی نظام آموزشی جدید، اهتمام جدی داشته باشد.»^[۷]

حجت الاسلام محمدمهدی فریدونی

[۱]. پیام حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله) به سمینار در پاکستان، (۲۰/۲/۱۳۷۱)‏

[۲] . بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (حفظه‌الله)  در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزه علمیه قم در مدرسه فیضیه، (۱۴/۷/۱۳۷۹)،

[۳] . حجت الاسلام روح الله راسل، محقق و پژوهشگر علوم دینی

[۴] حجت الاسلام محسنی استاد حوزه علمیه تهران

[۵]. پیام حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه‌ی علمیه‌ی قم، (۱۷/۲/۱۴۰۴)

[۶]. نظام جامع آموزش حوزه‌های علمیه‌

[۷] . مصوبه ۱۰۷۶ شورای عالی حوزه‌های علمیه