تحرک جدید در عالم روحانیت
بازخوانی مطالبات رهبر معظم انقلاب از خبرگان رهبری (۲)
یکی دیگر از محورهای مطالبات رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، مسئلۀ تحول در حوزههای علمیه است که از آن تعبیر به تحرک جدید در عالم روحانیت نمودهاند. ایشان بر این باورند که با توجه به شرایط کنونی جهان و از یکسو نیاز فزایندۀ جوامع انسانی به فهم عمیق مفاهیم اسلامی و گسترش آن در عرصۀ بینالملل، و از سوی دیگر تهدیدها و خطراتی که از جانب دشمنان اسلام احساس میشود، حوزههای علمیه وظیفه دارند با تلاش مضاعف و عزم جدیتر، حرکت علمی، فرهنگی و تبلیغی خود را سریعتر، پویاتر و اثربخشتر سازند.[۱] این رویکرد، ناظر بر آن است که حوزه نباید نهادی منفعل و محدود به آموزش سنتی باشد بلکه میبایست به مرجعی زنده و تأثیرگذار در عرصه مناسبات جهانی تبدیل شده و پاسخگوی نیازهای فکری و تربیتی عصر جدید باشد. محورهای تحرّک جدید در عالم روحانیت از منظر رهبرمعظم انقلاب بر اساس دیدارهای سال ۱۳۷۱ و ۱۳۷۹ با اعضای خبرگان رهبری عبارتاند از:
- تغییر در وضع تبلیغ دینی
رهبر معظم انقلاب بر این باورند که حوزههای علمیه در عصر کنونی باید در عرصهٔ ابلاغ و تبیین معارف اسلامی دچار تحوّلی بنیادین شده و متناسب با اقتضائات زمان، وضعیت و ساختاری نو به خود گیرند:«حرکت علمایی و روحانی برای تبلیغ دین و رساندن معارف اسلامی، باید وضع جدیدی به خود بگیرد. زمان، بیش از این را میطلبد».[۲] بیتردید، چنانکه رهبر معظم انقلاب نیز در یکی از در دیدارهای با روحانیون تصریح فرمودهاند، هرگونه کوتاهی در عرصهٔ تبلیغ و تبیین دینی، زمینهٔ غلبهٔ دشمنان اسلام بر جبههٔ حق را فراهم خواهد ساخت.[۳] ارتباط علمای دینی با مردم باید به گونهای باشد که نیازهای دینی و عقدههای ذهنی آنها دربارۀ مسائل دینی حل گردد.[۴] آنان باید در جامعه به «مرجع درد دلها و بیان شبهههای ذهنی و مشکلات روحی مردم» تبدیل شوند.[۵] «امروز روزی نیست که روحانیون بتوانند نسبت به حرکت عمومی ذهن مردم، خودشان را بر کنار بدارند».[۶] حضور فراگیر و فعال مبلغان و روحانیون در شهرهای مختلف، پیشرفت تفکر دینی و ارائه محصولات دینی جدید، مقابله با شبهات مبتنی بر مصلحت، حکمت و قوت علمی[۷] سه بایسته تغییر در وضع تبلیغ دینی است که مورد تاکید رهبرمعظم انقلاب واقع شده است.
- فعّال شدن ظرفیتهای اجتهاد در نظامسازی اسلامی
محور دیگر تحرک جدید در عالم روحانیت فعّال شدن ظرفیتهای اجتهاد در نظامسازی اسلامی است. یکی از نقاط ضعف فقه سنّتی آن است که در میان آثار فقهیِ شیعه، بخش قابلتوجهی از مباحث مرتبط با ادارهٔ جامعه، ساماندهیِ امور جمعی و شئون قدرت سیاسی، طی قرون متمادی مهجور مانده و جایگاه درخور خود را نیافته است.[۸] رهبرمعظم انقلاب براین باورند که برای گسترش اسلام در همه زمینههای زندگی که میتوان از آن تعبیر به نظامسازی اسلامی نمود افزون بر «تبلیغات و گفتن و اصرار ورزیدن و مجاهدت کردن برای اینکه نتوانند آن را از بین ببرند یا مخدوش کنند» نیازمند استخراج و استنباط نظرات و فتاوای اسلام از میان آثار اسلامی در میدانهای عظیم زندگی است.[۹] بر پایهٔ همین دغدغه، رهبر معظم انقلاب بر این باورند که فقه سنّتی نیازمند تحوّلی ژرف و متناسب با اقتضائات نظام اسلامی است؛ تحوّلی که بتواند از قالب استنباط فردی عبور کرده و به سطح نظامسازی دینی ارتقا یابد: «فقه و فقاهت باید در حوزهها پیشرفت بکند. این پیشرفت، هم از لحاظ عمق است، و هم از لحاظ سعه و فراگیری مسائل زندگی».[۱۰] در صورت تحقق چنین تحوّلی در ساختار و رویکرد فقه، این دانش به فقهی پویا و کارآمد مبدّل خواهد شد؛ فقهی که توان علاجِ مسائل نوپدید انسان معاصر را دارد و میتواند بهگونهای نظاممند پاسخگوی حوادث و رخدادهای جاریِ زندگی فردی و اجتماعی باشد.[۱۱] در نظام فکری آیت الله العظمی خامنهای فقه پویا از لوازم تمدنسازی است؛ «نگاه اجتهادی و عالمانه به عرصههای گوناگون، از علوم انسانی تا نظام تعلیم و تربیت رسمی، و از اقتصاد و بانکداری تا تولید فنی و فناوری، و از رسانههای مدرن تا هنر و سینما، و تا روابط بینالملل و غیره و غیره، همه از لوازم این تمدنسازی است».[۱۲]
«در جمعبندی سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۷۱ و ۱۳۷۹ میتوان دریافت که ایشان دو رسالت اساسی را برای عالمان دینی ترسیم مینمایند. رسالت نخست، ناظر به نحوهٔ ارتباط عالمان با مردم و ضرورت تحول در شیوههای تبلیغ دینی است؛ رسالتی که به بازآفرینی نقش روحانیت در عرصهٔ هدایت عمومی جامعه میانجامد. رسالت دوم، مربوط به نسبت دین با حکومت اسلامی و ناظر به تقویت بنیانهای فقه نظامساز است؛ فقهی که باید توان ادارهٔ نظام اسلامی را بر پایهٔ مبانی شریعت فراهم آورد.
حجت الاسلام ️رضا احمدی
[۱] «حوزهها فعالیتشان را بیشتر یا سریعتر یا مؤثرتر کنند». بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۲] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۳] بیانات در دیدار روحانیون. ۰۵/۱۱/۱۳۷۳.
[۴] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۵] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۶] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۷] «اگر کسی حرف بدی زده، بلافاصله باید ده تا، پنجاه تا و صد تا حرف صحیح در مقابل او مطرح شود. از حوزه علمیه و از جاهای دیگر، نوشته شود، گفته شود و پخش شود» بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۹/۱۱/۱۳۷۱. https://khl.ink/f/17200
[۸] «در میان کتب فقهی شیعه، بسیاری از مباحثی که مربوط به ادارهی کشورند – مثل مسألهی حکومت، مسألهی حسبه و چیزهایی که با کارهای جمعی و داشتنِ قدرت سیاسی ارتباط پیدا میکند – چند قرن است که جایشان خالی است». بیانات در مراسم هشتمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمهالله). ۱۴/۰۳/۱۳۷۶. https://khl.ink/f/2843
[۹] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. ۲۷/۱۱/۱۳۹۷. https://khl.ink/f/3051
[۱۰] بیانات در آغاز درس خارج فقه. ۳۱/۰۶/۱۳۷۰. https://khl.ink/f/2491
[۱۱] «فقه پویا، همان فقه سنتی ماست. پویاست، یعنی علاجکنندهی مشکلات انسان و پاسخگوی حوادث واقعه است». بیانات در دیدار مدرّسان، فضلا و طلّاب حوزهی علمیّهی مشهد. ۲۰/۰۴/۱۳۶۸. https://khl.ink/f/2137
[۱۲] بیانات در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی. ۰۹/۰۲/۱۳۹۰. https://khl.ink/f/22405
